Συνέντευξη του Διοικητή ΕΑΚ Μιχάλη Μπλέτσα για τα ρωσικά  bots  στις δημοσιογράφους Κατερίνα Οικονομάκου και Ελίζα Τριανταφύλλου, για το Inside Story.

Ξέρουμε την αλήθεια για τα ρωσικά bots;

Πόσο έγκυρο είναι το ξένο δημοσίευμα που άνοιξε τη συζήτηση για τα ρωσικά bots πριν τις διαδηλώσεις για τα Τέμπη; Και έχουν πραγματικά στοιχεία οι ελληνικές αρχές για τη ρωσική προπαγάνδα στα σόσιαλ μίντια;

Τις τελευταίες ημέρες, πολλά ελληνικά μέσα ενημέρωσης ασχολήθηκαν με την υπόθεση των bots, που λέγεται ότι ενέτειναν τη δραστηριότητά τους στα ελληνικά σόσιαλ μίντια το διάστημα πριν από τις μαζικές συγκεντρώσεις για τα Τέμπη, προκειμένου να εκμεταλλευτούν το δημόσιο αίσθημα και να καλλιεργήσουν κλίμα διχασμού πολλαπλασιάζοντας ακραία μηνύματα.

Η Δίωξη Ηλεκτρονικού Εγκλήματος δηλώνει ότι διεξάγει έρευνα για το θέμα και ο πρωθυπουργός έχει, από το βήμα της Βουλής, διαβεβαιώσει ότι οι υπεύθυνοι θα εντοπιστούν. Η εικόνα που έχει επικρατήσει στην κοινή γνώμη είναι ότι πρόκειται για συντονισμένη καμπάνια, που αποτελεί μέρος της ρωσικής επιχείρησης χειραγώγησης και διασποράς μίσους στην Ευρώπη.

Η ρωσική παραπληροφόρηση και προπαγάνδα είναι πράγματι μια αδιαμφισβήτητη απειλή, τόσο για την Ελλάδα όσο και την υπόλοιπη Ευρώπη. Ως εδώ μπορούμε όλοι να συμφωνήσουμε.

Όμως τι πραγματικά γνωρίζουμε για την πρόσφατη «επέλαση» των bots; Εάν κοιτάξει κανείς τον δημόσιο διάλογο όπως αυτός εκτυλίχθηκε τον τελευταίο καιρό στα σόσιαλ μίντια –εκεί από όπου η πλειοψηφία των Ελλήνων αντλεί την ενημέρωσή της και συμμετέχει στη δημόσια συζήτηση– θα διαπιστώσει πως όλα ξεκίνησαν από ένα συγκεκριμένο δημοσίευμα, δυο μέρες πριν από τις διαδηλώσεις της 28ης Φεβρουαρίου για την επέτειο συμπλήρωσης των δύο χρόνων από το σιδηροδρομικό δυστύχημα των Τεμπών.

Πώς μπήκαν στην κουβέντα μας τα bots

Στις 26 Φεβρουαρίου δημοσιεύεται ένα ρεπορτάζ στo «EU Reporter» μια ειδησεογραφική πλατφόρμα με έδρα στις Βρυξέλλες και περιεχόμενο που μεταφράζεται αυτοματοποιημένα σε δεκάδες γλώσσες.

Τίτλος του είναι: «Greece’s worst rail disaster hijacked by a bot army on its two-year anniversary» («Η χειρότερη σιδηροδρομική καταστροφή της Ελλάδας καπελώθηκε από έναν στρατό από bot στην επέτειο των δύο ετών») και υποστηρίζει ότι ο θυμός και οι ανησυχίες του ευρύτερου κοινού για τον χειρισμό γύρω από το δυστύχημα των Τεμπών, έχουν γίνει αντικείμενο εκμετάλλευσης από επιθετικά bots, που προωθούν τις πιο ακραίες αναρτήσεις, για να εξυπηρετήσουν τη δική τους ατζέντα.

«Από τον Δεκέμβριο του 2024, ένας στρατός από χιλιάδες “bots”, μη αυθεντικούς χρήστες, που δρουν συντονισμένα και με δόλιο τρόπο και προωθούνται από τους αμφιλεγόμενους αλγόριθμους του Tik Tok και άλλων μέσων κοινωνικής δικτύωσης, ενεργεί ως μέρος μιας εκστρατείας για να αποσπάσει την προσοχή της ελληνικής κοινής γνώμης και να αυξήσει την προβολή των αναρτήσεων που προωθούνται από τα πιο ακραία στοιχεία της λαϊκής διαμαρτυρίας».

Τι είναι τα bots

Πρόκειται για αυτοματοποιημένους λογαριασμούς που δημιουργούνται μαζικά για να δημοσιεύουν, να σχολιάζουν και να αλληλεπιδρούν «ποστάροντας» περιεχόμενο, δίνοντας την ψευδαίσθηση πραγματικής συμμετοχής στη δημόσια συζήτηση, όπως αναφέρειη Ελληνική Αστυνομία.

Πώς αναγνωρίζονται;

Έχουν προφίλ χωρίς φωτογραφία ή με γενικά ονόματα χρήστη (τυχαίοι αριθμοί, όνομα ή επώνυμο ακολουθούμενο από αλφαριθμητικούς συνδυασμούς)

Κάνουν χιλιάδες αναρτήσεις μέσα σε λίγες ημέρες, κυρίως μέσω αναδημοσιεύσεων

Δημοσιεύουν σε μη φυσιολογικές-ανθρώπινες ώρες (π.χ. μεταμεσονύχτια δραστηριότητα χωρίς παύση)

Παρουσιάζουν έλλειψη πρωτότυπου περιεχομένου και έχουν αταίριαστο αριθμό ακολούθων (following-followers ratio)

Διαμοιράζουν περιεχόμενο σε πολλές διαφορετικές γλώσσες.

Προς επίρρωση των ισχυρισμών του δημοσιεύματος, ο συντάκτης του EU Reporter φέρνει ως παράδειγμα στιγμιότυπα οθόνης με λιγότερους από δέκα ψεύτικους λογαριασμούς στο Χ (πρώην twitter) και στο Tik Tok, που πληρούν τα χαρακτηριστικά ενός bot και αναφέρει ότι, πριν ασχοληθούν με τα Τέμπη, ορισμένοι από αυτούς τους λογαριασμούς δημοσίευαν ή προωθούσαν περιεχόμενο σε άλλες γλώσσες, κυρίως ρωσικά, τουρκικά, αραβικά και κινέζικα.

Το δημοσίευμα του EU Reporter κλείνει γράφοντας: «Καθώς η Ελλάδα πλησιάζει στην επέτειο των δύο χρόνων από το σιδηροδρομικό δυστύχημα των Τεμπών, η σύγκλιση της γνήσιας λαϊκής θλίψης και η προγραμματισμένη γενική απεργία, επισκιάζονται από μια ανησυχητική ψηφιακή χειραγώγηση, αποκαλύπτοντας ένα ευρύτερο μοτίβο εκμετάλλευσης που έχει εξαπλωθεί σε όλη την Ευρώπη. Αυτοί οι ψεύτικοι λογαριασμοί δεν μεγεθύνουν απλώς τις ακραίες φωνές – πνίγουν την αυθεντική οργή ενός έθνους που ακόμη θρηνεί τις 57 ζωές που χάθηκαν λόγω συστημικών αποτυχιών».

Το δημοσίευμα του EU Reporter σύντομα αρχίζει να διαδίδεται στα ελληνικά social media (και) από δημοφιλείς λογαριασμούς

Μέσα σε δύο ημέρες το δημοσίευμα γίνεται viral στο ελληνικό διαδίκτυο. Τα bots έχουν μπει στη δημόσια συζήτηση.

Τα bots σε επίσημα χείλη

Στις 4 Μαρτίου, η Ελληνική Αστυνομία με ανακοίνωσή της ενημερώνει το κοινό για την ολοένα και αυξανόμενη δραστηριότητα bots στα social media, «η δημιουργία και ύπαρξη των οποίων αποσκοπεί στη χειραγώγηση της κοινής γνώμης, τη διασπορά ψευδών ειδήσεων και την αλλοίωση της δημόσιας συζήτησης».

Στην ίδια ανακοίνωση διαβάζουμε ότι «[…] έρευνα της Διεύθυνσης Δίωξης Ηλεκτρονικού Εγκλήματος κατέδειξε τη δημιουργία χιλιάδων bots σε δημοφιλή Social Media (tik-tok, X, Facebook, Instagram) με αφορμή καμπάνια για πρόσφατη δημόσια συνάθροιση, με σκοπό να αλληλεπιδρούν με πραγματικούς δημιουργούς περιεχομένου και να χειραγωγήσουν τους αλγόριθμους των πλατφορμών για να αυξήσουν την ορατότητα-επισκεψιμότητα».

Η απάντηση της Δίωξης Ηλεκτρονικού Εγκλήματος

Στο πλαίσιο της ανακοίνωσης της Αστυνομίας, απευθύναμε αναλυτικά ερωτήματα στη Δίωξη Ηλεκτρονικού Εγκλήματος (ΔΗΕ). Μεταξύ άλλων ρωτάμε από πότε η ΔΗΕ παρακολουθεί την δραστηριότητα των bots σχετικά με το δυστύχημα των Τεμπών και αν έχει ξανασχοληθεί με τη δράση bots στα ελληνικά social media π.χ. στις πρόσφατες εθνικές εκλογές, ή ευρωεκλογές και αν ναι, ποια ήταν τα ευρήματά της.

Ζητήσαμε επίσης ακριβή στοιχεία για τα χιλιάδες bots που αναφέρει η ανακοίνωση της ΕΛΑΣ ότι δημιουργήθηκαν (ακριβή αριθμό, πότε δημιουργήθηκαν, τι απήχηση είχαν) και αν σε σχέση με άλλες παρόμοιες καμπάνιες που ενδεχομένως έχει ερευνήσει η Δίωξη Ηλεκτρονικού Εγκλήματος ο αριθμός αυτός είναι αυξημένος. Επίσης ρωτάμε αν υπάρχουν στοιχεία που καταδεικνύουν ποιος μπορεί να ενορχήστρωσε αυτήν την καμπάνια χειραγώγησης της ελληνικής κοινής γνώμης.

Η Δίωξη Ηλεκτρονικού Εγκλήματος μας απάντησε ότι δεν μπορεί να μας απαντήσει. «[…] σε συνέχεια του αιτήματός σας, γνωρίζεται ότι τα συγκεκριμένα ερωτήματα αποτελούν αντικείμενο ποινικής διερεύνησης και καλύπτονται από τη βασική αρχή της μυστικότητας της προδικασίας».

Στις 5 Μαρτίου ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης, επικαλούμενος την ανακοίνωση της ΕΛΑΣ αναφέρει από το βήμα της Βουλής:

«Και στην βιομηχανία των bots, για τα οποία μίλησε χθες η Ελληνική Αστυνομία […] είδαμε μια έκρηξη τέτοιων bots τον τελευταίο μήνα πριν από τα Τέμπη· νομίζω ότι όποιος έχει παρουσία στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης το αντελήφθη αυτό. Πριν από την επέτειο του συλλαλητηρίου κυρία Κωνσταντοπούλου, είδαμε μια έκρηξη τέτοιων δραστηριοτήτων. Είναι σαφές ότι κάποιοι έσπευσαν να εκμεταλλευτούν το κλίμα το οποίο είχε δημιουργηθεί και δικαιολογημένα θα πω εγώ, στην ελληνική κοινωνία, αλλά να σας πω κάτι, όταν εμφανίζονται bots από το εξωτερικό, από χώρες […] δεν θέλω να τις αναφέρω, γιατί δεν θέλω να δημιουργήσω υπόνοιες παρεξηγήσεων, που μέχρι πριν 2-3 μήνες γράφαν σε άλλες γλώσσες και τώρα ξαφνικά ενδιαφέρονται να γράψουν στα ελληνικά και να ασχοληθούν με το ζήτημα των Τεμπών και να προωθούν το πιο χυδαίο περιεχόμενο από αυτά τα οποία διακινήθηκαν στο διαδίκτυο, σας διαβεβαιώνω και θα το ψάξουμε και θα τους βρούμε ποιοι συντόνισαν αυτή την προσπάθεια».

Οι δηλώσεις του πρωθυπουργού πυροδότησαν έναν νέο κύκλο δημοσιευμάτων και ραδιοφωνικών εκπομπών που φιλοξένησαν δηλώσεις του Μιχάλη Μπλέτσα, διοικητή της νεότευκτης Εθνικής Αρχής Κυβερνοασφάλειας (πρώην Γενική Διεύθυνση Κυβερνοασφάλειας) υπό το υπουργείο Ψηφιακής Διακυβέρνησης, με τίτλους όπως: «Αποκάλυψη-βόμβα από τον Μπλέτσα για τα Τέμπη – Κατά 99% τα bots προήλθαν από τη Ρωσία».

Τι λέει η Εθνική Αρχή Κυβερνοασφάλειας

Απευθυνθήκαμε στον διοικητή της Εθνικής Αρχής Κυβερνοασφάλειας, Μιχάλη Μπλέτσα, που αρχικά μας εξήγησε τους πραγματικά σοβαρούς κινδύνους που υπάρχουν από τη χειραγώγηση της κοινής γνώμης στα social media. «Πάντα μιλούσα γι’ αυτό. Επειδή το βρίσκω πολύ σημαντικό, είναι κάτι που με τρομάζει πάρα πολύ, εδώ και πολλά χρόνια». Ειδικά για τη ρωσική προπαγάνδα, ο Μπλέτσας υπενθύμισε ότι έχει μια παράδοση είκοσι χρόνων σε εκστρατείες που στοχεύουν την Ελλάδα. «Θεωρώ ότι έχουμε τεράστιο πρόβλημα από οργανωμένες επιχειρήσεις ρωσικής παραπληροφόρησης στην Ελλάδα», είπε.

Ωστόσο, μας ανέφερε ότι στην παρούσα φάση η υποστελεχωμένη Εθνική Αρχή Κυβερνοασφάλειας δεν διενεργεί κάποια σχετική έρευνα για τυχόν δραστηριότητα bots σχετικά με τα Τέμπη, αφενός γιατί δεν έχει επαρκές εξειδικευμένο ανθρώπινο δυναμικό και αφετέρου γιατί δεν διαθέτει τα κατάλληλα εργαλεία (ανάλυση αναρτήσεων στο TikTok κτλ). «Στο TikTok, που είναι το πιο επιδραστικό μέσο αυτή τη στιγμή στη νεολαία, δεν έχουμε καμία δυνατότητα διερεύνησης», εξήγησε ο κ.Μπλέτσας.

Ως προς το προσωπικό της Αρχής και τη διερεύνηση περιστατικών μάς λέει ότι: «Οι πιο παραγωγικοί υπάλληλοι της Αρχής αυτή τη στιγμή είναι οι νομικοί. Εκεί βγάζουμε την περισσότερη δουλειά αυτή τη στιγμή. Στο τεχνικό, επιχειρησιακό κομμάτι έχουμε τεράστιο πρόβλημα. […] Το κομμάτι της διερεύνησης των περιστατικών είναι το πιο αδύνατο σημείο μας. […] Στο τμήμα ανάλυσης περιστατικών ασφαλείας, στα χαρτιά αυτήν τη στιγμή είναι 8 άτομα. […] για το ελληνικό Δημόσιο, για τη διερεύνηση περιστατικών υπεύθυνη είναι η αντίστοιχη υπηρεσία της ΕΥΠ […] για τις κρίσιμες υποδομές είναι ο Στρατός.»

Ρωτήσαμε τον Μιχάλη Μπλέτσα αν η Δίωξη Ηλεκτρονικού Εγκλήματος έχει μοιραστεί με την Εθνική Αρχή Κυβερνοασφάλειας συγκεκριμένα ευρήματα από τις δικές τις έρευνες ή την μεθοδολογία της, αλλά η απάντησή του ήταν αρνητική.

Σε άλλο σημείο της κουβέντας μας αναφέρει «προσωπικά, δεν θεωρώ τα bots τον κύριο συντελεστή τεράστιας διεύρυνσης αυτού του ρήγματος που βλέπουμε αυτή τη στιγμή στην ελληνική κοινωνία. Εγώ θεωρώ τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης υπεύθυνα εκεί. Τα τρολς περισσότερο, αυτά δημιουργούν το περιεχόμενο. Να είμαι ξεκάθαρος. Και το έχω πει – όποιος θέλει να ακούσει τι λέω και δεν ψάχνει για να βγάλει πιασάρικους τίτλους. Είπα ότι εγώ δεν πιστεύω ότι τα bots έχουν παίξει κυρίαρχο ρόλο στη διεύρυνση αυτού του χάσματος».

Ρωτήσαμε τον Μπλέτσα τη γνώμη του για το δημοσίευμα του EU Reporter, το οποίο είχε ήδη υπόψιν του. «Δεν έχω λόγο να αμφισβητήσω ότι τα παραδείγματα του EU Reporter ήταν όντως έτσι, αλλά πώς έχουμε οδηγηθεί στο συμπέρασμα ότι είχαμε έξαρση; Αυτό μόνο με ποσοτικά στοιχεία μπορείς να το πεις. Εγώ δεν θεωρώ το EU Reporter το πιο αξιόπιστο μέσο. Διότι δεν έχω δει εκεί εμπεριστατωμένες έρευνες», σχολίασε.

Ένα περίεργο δημοσίευμα

Εμείς διαβάσαμε με προσοχή το δημοσίευμα του EU Reporter. Ήδη από την πρώτη ανάγνωση είχαμε απορίες:

Ο συντάκτης κάνει λόγο για μια στρατιά χιλιάδων bots, τα οποία αλληλεπίδρασαν με ορισμένες αναρτήσεις που ανέλυσε, προωθώντας τες και ενισχύοντας έτσι τις ακραίες φωνές σχετικά με το δυστύχημα των Τεμπών. Για πόσες χιλιάδες bots μιλάμε ακριβώς και πώς υπολόγισε τον αριθμό τους ο συντάκτης του άρθρου;

Ισχυρίζεται ότι οι αναρτήσεις που ανέλυσε στο Tik Tok –σχετικές με τις διαδηλώσεις διαμαρτυρίας της 28ης Φεβρουαρίου 2025– ήταν περισσότερες από 20. Ποιες συγκεκριμένες αναρτήσεις ανέλυσε; Τι αλληλεπίδραση υπήρχε με αυτές τις αναρτήσεις (αντιδράσεις από το κοινό, σχόλια) και τι μεθοδολογία ακολούθησε προκειμένου να ταυτοποιήσει τα bots και να τα ξεχωρίσει από τους κανονικούς χρήστες;

Το δημοσίευμα αναφέρει ότι ο λογαριασμός «Eyes on Tempi Eyes on Tempi: Οι επιζώντες που δίνουν τον αγώνα της ενημέρωσης | One Man» στο Tik Tok, μια πρωτοβουλία που δημιουργήθηκε από δύο επιζώντες του σιδηροδρομικού δυστυχήματος και έχει παρουσία σε πολλές πλατφόρμες, έχει ακολούθους bots. Με δεδομένο ότι τα bots είναι τόσο διαδεδομένα που σχεδόν όλοι μας έχουμε τέτοιους ψεύτικους λογαριασμούς να μας ακολουθούν στα social media, αυτό και μόνο ως γεγονός δεν λέει κάτι. Το Eyes on Tempi έχει στο Tik Tok πάνω από 5.800 ακολούθους – πόσοι από αυτούς είναι bots;

Ο συντάκτης του δημοσιεύματος Πολ Χάλοραν (Paul Halloran) έχει υπογράψει όλα κι όλα άλλα τέσσερα κείμενα στο EU Reporter, κανένα από τα οποία δεν είχε να κάνει με την Ελλάδα. Έτσι κι αλλιώς τα δημοσιεύματα του σάιτ για την Ελλάδα είναι λιγοστά. Γι’ αυτό μας κίνησε την περιέργεια η πρωτοβουλία του Χάλοραν να ερευνήσει το συγκεκριμένο θέμα.

Απευθύναμε γραπτά ερωτήματα στον εκδότη και αρχισυντάκτη του EU Reporter Κόλιν Στίβενς (Colin Stevens), ζητώντας να προωθήσει τις απορίες μας στον συντάκτη του άρθρου. Είχαμε επιχειρήσει να θέσουμε τις ερωτήσεις μας και απευθείας στον Πολ Χάλοραν. Αυτό αποδείχθηκε πιο περίπλοκο από ό,τι είναι όταν απευθύνεσαι σε έναν ξένο συνάδελφο. Πρώτα απ’ όλα, τα στοιχεία που υπάρχουν γι’ αυτόν στο διαδίκτυο είναι ελάχιστα. Εντοπίσαμε, ωστόσο, ένα πρόσωπο με αυτό το όνομα και την ιδιότητα στο Linkedin. Στην γραπτή συνομιλία που είχαμε μαζί του, απέφυγε επανειλημμένα να μας απαντήσει ευθέως αν είναι όντως ο συντάκτης του συγκεκριμένου κειμένου, ενώ κάποια στιγμή κατέφυγε σε προσβολές και απειλητικό τόνο. Αργότερα, ο Κόλιν Στίβενς επιβεβαίωσε ότι συνομιλούσαμε με τον σωστό άνθρωπο.

Ο εκδότης και αρχισυντάκτης του EU Reporter στις αρχικές απαντήσεις του προς το inside story

Οι αρχικές απαντήσεις του Στίβενς σημειώνει ότι: «Το EU Reporter δημοσίευσε το εν λόγω κείμενο στις 26 Φεβρουαρίου, δύο ημέρες πριν από την επέτειο των δύο ετών από το σιδηροδρομικό δυστύχημα. Μας προτάθηκε –κι έγινε αποδεκτό– από έναν έμπειρο, freelance δημοσιογράφο, με τον οποίο έχουμε μακροχρόνια σχέση εμπιστοσύνης. Θεωρήσαμε ότι επρόκειτο για ένα καλά τεκμηριωμένο και επίκαιρο άρθρο για να δημοσιευθεί στην επέτειο του σιδηροδρομικού δυστυχήματος. Καταβλήθηκε κανονική αμοιβή στον δημοσιογράφο για το άρθρο. Δεν επρόκειτο για πληρωμένο ή χορηγούμενο περιεχόμενο».

Μάς παραπέμπει επίσης στο σημείωμα αποποίησης ευθύνης (disclaimer) που υπάρχει κάτω από κάθε κείμενο που δημοσιεύεται στο EU Reporter και αναφέρει ότι «Το EU Reporter δημοσιεύει άρθρα από διάφορες εξωτερικές πηγές που εκφράζουν ένα ευρύ φάσμα απόψεων. Οι θέσεις που διατυπώνονται σε αυτά τα άρθρα δεν είναι απαραίτητα αυτές του EU Reporter».

Στις απαντήσεις του σημειώνει επίσης ότι «όλοι όσοι συνεισφέρουν άρθρα, συμπεριλαμβανομένων των freelance δημοσιογράφων […], υπογράφουν και συμφωνούν με τους δημοσιευμένους όρους και προϋποθέσεις Terms and Conditions | eureporter

Μάς παραθέτει και σχετικό απόσπασμα όπου μεταξύ άλλων γράφει ότι: «Σε όλες τις περιπτώσεις, την ευθύνη για τον έλεγχο του περιεχομένου φέρει ο πάροχος του άρθρου, ο οποίος εγγυάται στο EU REPORTER την ακρίβεια και την αλήθεια του περιεχομένου και συμφωνεί να αποζημιώσει το EU REPORTER LTD από όλα τα έξοδα και τις νομικές κυρώσεις ή τα ένδικα μέσα που προκύπτουν από τυχόν αγωγές που εγείρονται κατά του EU REPORTER σε οποιοδήποτε δικαστήριο σε όλο τον κόσμο ως αποτέλεσμα της δημοσίευσης του εν λόγω άρθρου».